Misschien krijg je jeuk van de termen moreel leiderschap en ethisch leiderschap. Want het lijken zulke open deuren. En is het niet de zoveelste managementhype? Want natúúrlijk streef je als leider morele waarden na. Nou ja, in een ideale wereld. Want de recente bankencrisis heeft ons geleerd dat het helemaal niet zo vanzelfsprekend is. Juist het huidige tijdsgewricht vraagt om moreel leiderschap.

Begin 2019 publiceerde Alex Brenninkmeijer het boek ‘Moreel leiderschap’. De oud-rechter, oud-Nationale ombudsman en oud-lid van de Europese Rekenkamer maakt zich zorgen om de ontwikkelingen in de wereld, waar sterke leiders valse berichten de wereld insturen en de democratische waarden uithollen. Hij schrijft: ‘We hebben de neiging om de ingewikkeldheid van de samenleving te vereenvoudigen en hanteerbaar te maken door snelle aannames en vooroordelen. Maar het gaat om beschaving en daarin is niet het alfamannetje (de autocratische leider) maar ethos het belangrijkst.’

Juist nu is moreel leiderschap hoognodig, stelt Brenninkmeijer. Gestoeld op waarden zoals oprechtheid, gematigdheid en redelijkheid. Brenninkmeijer heeft het over het belang om te streven naar ‘langzaam denken’. Want alleen daardoor kun je volgens hem komen tot goede afwegingen, in dit ‘hijgerige tijdsgewricht’ waarin mensen zich laten meevoeren door oneliners en krachtige taal van sterke leiders. Moreel leiderschap dus, óók in organisaties. Júist in organisaties.

Moreel leiderschap betekent dat je je bewust bent van de waarden die jij zelf belangrijk vindt. Dat je je bewust bent van de (kern)waarden van de organisatie waar je werkt. En dat je daar achter kunt staan. En er is meer nodig. Want vervolgens is belangrijk dat je deze waarden ook echt doorleeft. Dat je ze uitdraagt en concreet toepast. Organisatiedeskundige Lenette Schuijt hield hierover in 2013 een inspirerende lezing: ‘Met ziel en zakelijkheid naar vitale organisaties’.

Wees je er steeds van bewust dat je dat ook echt doet. Want door allerlei omstandigheden kan dat wel eens fout gaan. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je tóch uit je slof schiet tegen een medewerker, omdat jij de baas bent. Terwijl respect voor jou een belangrijke waarde is. Wees niet verbaasd als jou dat overkomt; je bent ook maar een mens. Wel is het belangrijk dat je daarop terugkomt. En dat je ervan leert. Zorg ook dat je de waarden echt integreert. Creëer een veilige omgeving waarin collega’s elkaar durven aanspreken op het niet naleven van waarden. Maar dan moeten die waarden wel helder zijn bij iedereen. Zo niet, dan blijft moreel leiderschap een abstract of zelfs hol begrip.

Moreel leiderschap: 4 punten om op te letten

Juist omdat moreel leiderschap zo’n ongrijpbaar begrip lijkt, kan het lastig zijn te bepalen of het wel of niet goed gaat met het naleven ervan. Toch zijn er wel wat veelbetekenende signalen te noemen. Vier punten om op te letten:

Blijf niet hangen in mooie woorden

Wat vaak voorkomt, is dat het blijft bij mooie woorden. Keurig vastgelegd en bovendien keurig gecommuniceerd. Maar in de praktijk komt er weinig van. De intentie is er, maar de actie blijft uit. Alles blijft bij het oude. Dat is niet zo gek, want werkelijk veranderen is lastig. Helemaal als je als leider de waarden van de organisatie niet werkelijk doorleeft.

Denk zelf na

Wat ook vaak gebeurt is, dat iemand niet voor zichzelf nadenkt. Stel dat Nelson Mandela jouw grote voorbeeld is. Waarin inspireert hij jou? En wat betekent dat voor jouw eigen gedrag en jouw specifieke rol? En hoe werkt dat uit? Kortom: denk zelf kritisch na. En geef je rol vorm zoals dat bij jou past en zoals jij dat goed acht. Kopieer niet klakkeloos wat je is voorgedaan of voorgeschreven.

Voorkom competitie tussen medewerkers en afdelingen

In sommige organisaties wordt het nog bewust gedaan: de competitie stimuleren tussen teams en medewerkers. Met als argument dat dit motiveert om tot goede prestaties te komen. Mijn ervaring is dat dit juist contraproductief werkt. Veel beter is het om zulke vijandsbeelden te vermijden en juist in te steken op de vraag: waarin kunnen we elkaar beter maken?

Verschuil je niet achter protocollen

Te veel organisaties hebben hun processen dichtgetimmerd met allerlei protocollen. Natuurlijk, protocollen zijn belangrijk, zodat je niets over het hoofd ziet. Maar protocollen moeten geen keurslijven worden die je werktuiglijk afwerkt. Want daarbij vergeet je de mensen.

Dr. Sunnie Giles, de Amerikaanse expert in leiderschap, vroeg 195 leiders wereldwijd naar de leiderschapscompetenties die zij belangrijk achten. Hieruit kwam onder meer naar voren dat 67% van de ondervraagden zichzelf hoge ethische en morele standaarden toedicht.

Nog wat cijfers uit hetzelfde onderzoek:

• 59% zegt te sturen op zelforganisatie. Opvallend daarbij is dan wel weer dat ze zich wel graag bemoeien met de hoe-vraag (terwijl medewerkers dat zelf heel goed weten)
• 56% van de ondervraagden zegt de verwachtingen duidelijk te communiceren
• 52% heeft de flexibiliteit om van mening te veranderen
• 43% heeft zich gecommitteerd aan het blijvend leren
• 39% staat open voor nieuwe ideeën en benaderingen
• 38% creëert een sfeer van gezamenlijk slagen en falen
• 38% wil toegroeien naar een nieuwe-generatie leider, omdat dat helpt om mee te groeien in een snel veranderende omgeving
• 37% creëert een veilige omgeving van trial and error

Het is wat Alex Brenninkmeijer zegt: het huidige tijdsgewricht vraagt om moreel leiderschap. Om leiders die uitgaan van persoonlijke en organisatiewaarden. Die deze waarden doorleven, toepassen en borgen in een organisatie of team. Een moreel leider durft de essentie weer voorop te zetten. Niet het blind najagen van zoveel mogelijk winst staat centraal, maar de rol die je als organisatie vervult in de samenleving. Waarom doen we wat we doen? En wat streven we werkelijk na?

Een moreel leider geeft medewerkers professionele autonomie. Op basis van de missie en de gezamenlijke ambitie realiseren ze de doelstellingen naar eigen inzicht. Ze nemen veel beslissingen zelf. Belangrijk is ook een vruchtbare horizontale samenwerking tussen partners. Dit betekent dat organisaties, teams en medewerkers in een vroegtijdig stadium samen optrekken en gezamenlijk afspraken maken en over processen, planningen en prijzen. Immers, samen sta je sterker.

En last but not least: een moreel leider creëert bovendien meervoudige waarde. Waarbij niet alleen het financiële belang telt, maar waarbij ook oog is voor mens en milieu. Waardecreërend leiderschap dus, met als doel om een maatschappelijk probleem op te lossen of iets te betekenen voor de omgeving. Of om duurzame alternatieven te bedenken voor milieubelastende producten.

Wil je meer weten over waardecreërend leiderschap? Download dan hieronder het ebook Leiderschap in de economie van waarde. Of klik hier voor onze leiderschapstrainingen.