Daar stond hij dan, Prof. dr. Ernst Kuipers, de arts die minister werd, met zijn kalme stem en rationele blik, omringd door beleidsstukken dikker dan het handboek interne geneeskunde.

Het Integraal Zorgakkoord (IZA) moest dé doorbraak worden die onze zorg zou redden. Minder concurrentie! Meer samenwerking! Passende zorg! Minder bureaucratie! Mooie woorden, maar de werkelijkheid? Een stroperig moeras van bestuurlijk gezwets, waarin échte hervormingen verdrinken in het Nederlandse poldermoeras.

De kernproblemen – perverse prikkels, een versnipperd stelsel en de focus op ziekte in plaats van gezondheid – blijven fier overeind. De praktijk mag intussen jongleren met onwerkbare regels, schotten binnen ongedefinieerde samenwerkingsregio’s. Het IZA? Dat levert vooral méér vergaderingen over vergaderingen op. Resultaat? Meer papier, meer overleg, meer adviseurs en meer frustratie, terwijl zorgpersoneel vertrekt en patiënten verdwalen in een bureaucratisch doolhof.

Met veel tamtam ondertekenden de zorgpartijen en VWS in 2022 het Integraal Zorgakkoord (IZA). De champagne vloeide rijkelijk, Den Haag feliciteerde zichzelf, en in de regio werd instemmend meegeklapt. Maar nu de inkt droog is, blijkt het akkoord vooral een nieuwe aflevering in de eindeloze transformatiesoap “Veel beloven, weinig leveren.“

Gemeenten trokken de stekker eruit – geen extra geld, geen gesprek. Want in Nederland geldt: als beleid faalt, gooi je er gewoon nog een zak belastinggeld tegenaan. De regionale samenwerking waar het IZA zo prat op gaat? Die bracht vooral een explosie aan overlegtafels, een tsunami aan regiobeelden en hoogdravende transformatieplannen. Ondertussen floreert een nieuwe generatie PowerPoint-ridders, terwijl zorgorganisaties nog altijd worden afgerekend op productie in plaats van resultaat.

En preventie, dé toverformule voor een houdbare zorg? Theoretisch briljant, maar in de praktijk een beleidsmatige bijzaak, verdwaald in de wirwar van Zvw, Wlz en Wmo. Waarom inzetten op gezondheid als het verdienmodel leunt op ziekte?

Het IZA werkt als een blok aan het been van innovatie en hervorming. Waarom? Omdat het drie fundamentele systeemfouten negeert en zo precies in stand houdt wat nu al niet werkt.

Fout 1 – Zorglandschap vol barrières

De zorg is versnipperd over drie losstaande domeinen – Zvw, Wlz en Wmo – elk met eigen regels, budgetten en belangen. Regionale samenwerking? Klinkt mooi, maar in de praktijk een bureaucratische hindernisbaan. De privaatrechtelijke Zvw botst op de publieke Wlz en Wmo, terwijl de NMa argwanend toekijkt om ‘kartelvorming’ te voorkomen. Het resultaat? Een systeem waarin samenwerking eerder wordt gestraft dan gestimuleerd. Het IZA ziet het probleem, knikt begripvol, maar laat de muren staan. De praktijk mag het oplossen.

Fout 2 – Waarde meten zonder meetlat

Iedereen heeft het over ‘waarde’ en ‘gezondheidswinst’, maar binnen de Zvw ontbreekt een duidelijke definitie – laat staan een manier om hierop te sturen. Na 18 jaar is er nog steeds geen helder meetinstrument, en toch moet het IZA regionale samenwerking en ‘passende zorg’ realiseren. Maar hoe stuur je op iets wat niemand exact kan vaststellen? Het gevolg: een beleidstrein die in volle vaart vooruit dendert zonder rails. We blijven focussen op productie en kostenbeheersing, niet op daadwerkelijke gezondheidswinst. Zonder meetbare doelen blijft ‘passende zorg’ een loze kreet – fraai in beleidsstukken, nutteloos in de praktijk.

Fout 3 – Ziekte loont, gezondheid niet

Het verdienmodel in de zorg is simpel: meer behandelingen leveren meer inkomsten op. Een volle operatiekamer is financieel aantrekkelijker dan een patiënt die dankzij preventie buiten het ziekenhuis blijft. Preventie en samenwerking mogen dan speerpunten heten, maar financieel loont het niet. Zolang deze perverse prikkels blijven bestaan, blijft het IZA vooral een dure verpakking voor loze ambities.

Terwijl Nederland blijft vastzitten in poldercompromissen, hebben andere landen allang doorgepakt. Niet met vage beloften, maar met scherpe keuzes en structurele hervormingen.

Scandinavië: Regio’s met daadkracht

Zweden en Denemarken bewijzen dat regionale samenwerking geen vrijblijvende praatgroep hoeft te zijn. In plaats van eindeloos vergaderen, werken zorgaanbieders en overheden hier volgens een strak georganiseerd model samen. Het resultaat? Meer slagkracht en een zorgsysteem dat écht functioneert.

Saudi-Arabië: Vision 2030 – gewoon dóén

Met Accountable Care Organizations (ACO’s) herschreef Saudi-Arabië de spelregels. Zorgverleners worden afgerekend op gezondheidsresultaten, niet op het aantal behandelingen. Geen vrijblijvende pilots, maar een financieringsmodel dat samenwerking afdwingt – en het werkt.

Singapore: Preventie als kern, niet als bijzaak

Singapore’s Healthier SG-model plaatst preventie centraal. Huisartsen worden beloond voor het gezond houden van patiënten, niet voor het behandelen van ziekte. Het effect? Lagere kosten, gezondere burgers en een toekomstbestendig zorgsysteem.

Colombia: Zorg zonder barrières

Colombia bewijst met Compensar dat geïntegreerde zorg wél kan. Eerstelijnszorg, preventie en sociale voorzieningen zijn naadloos met elkaar verbonden, zonder bureaucratische barrières. Het resultaat? Betere zorg, lagere kosten en een systeem waarin de patiënt echt centraal staat. Een aanpak die Nederland zo zou kunnen overnemen.

Andere landen tonen lef, stellen duidelijke kaders en zetten door. Het gras is niet per se groener, maar zij durven tenminste te snoeien. De oplossingen liggen voor het oprapen – het enige wat we hoeven doen, is ze slim toepassen. De echte vraag is: hebben we de moed om de vrijblijvendheid achter ons te laten? Of blijven we hangen in eindeloos polderen, terwijl ons zorgsysteem onbetaalbaar, onwerkbaar en onbemensbaar wordt?