Gezondheidswinst. Klinkt als iets waar zelfs de SP en de VVD het over eens kunnen worden: méér gezondheid voor minder geld. Te mooi om waar te zijn? Niet per se. Maar dan moeten we wél ophouden met gezondheid te behandelen als bijvangst van medische handelingen. Want laten we eerlijk zijn: ons zorgstelsel is ingericht alsof gezondheid vanzelf ontstaat uit declarabele verrichtingen en DOT’s.

Ondertussen stijgen de kosten, haken zorgverleners af en worden de verschillen tussen gezond en ongezond steeds schrijnender. En wat doen wij? Wij praten. Over ‘waarde’. Over ‘transformatie’. Over ‘preventie’. Alsof beleidsretoriek zich vanzelf vertaalt naar resultaat. Het wordt tijd om gezondheid te behandelen zoals een goede bestuurder dat met elke serieuze kerndoelstelling zou doen: definiëren, meten, volgen – en er keihard op sturen. Niet alleen in de spreekkamer, maar vooral in de bestuurskamer, het beleid en de bekostiging.

Vraag het vijf professionals en je krijgt zes antwoorden. De arts begint over genezing, minder klachten, een paar extra gezonde jaren of betere klinische uitkomstmaten – liefst gestaafd met een publicatie in The Lancet. De econoom zwaait met QALY’s, DALY’s en een grafiek over kosteneffectiviteit waar de rekenkamer warm van wordt. De epidemioloog heeft het over incidentie, prevalentie, levensverwachting en het terugdringen van de ziektelast op populatieniveau. En dan hebben we nog de sociaal werker – die benadrukt dat gezondheid niet alleen medisch is, maar ook draait om welzijn, veerkracht en volwaardig meedoen in de samenleving. Zelfs als gezondheid niet vanzelfsprekend is.

Allemaal valide perspectieven. Maar zolang ieder zijn eigen definitie hanteert, blijft ‘gezondheidswinst’ een beleidsmatige grabbelton. Wat we nodig hebben, is één domeinoverstijgende definitie. Gezondheidswinst is niet simpelweg langer leven, en zeker niet minder zorgkosten in een spreadsheet. Het gaat om méér gezonde levensjaren – door mensen zelf ervaren als betekenisvol – en dat tegen een investering die ook voor de samenleving te verantwoorden is. 

Ons zorgsysteem draait vooral op wat eenvoudig te meten is: handelingen, vinklijsten en aantallen. De medisch specialist tuurt naar DOT’s, de huisarts naar consulttarieven, de sociaal werker houdt zelfredzaamheid bij, en Den Haag stuurt op het macrobudget – alsof dat iets zegt over de echte staat van onze volksgezondheid. Het resultaat: een lappendeken aan KPI’s en een woud aan prikkels die elkaar vooral in de weg zitten.

En preventie dan? Geprezen als dé grote belofte, maar inmiddels verworden tot een beleidscircus waar elke partij zijn eigen attractie optuigt. Van aerobics op doktersvoorschrift tot met belastinggeld gesponsorde kruidentuintjes. Goed voor het jaarverslag van het Ministerie van Goedbedoelde Gezondheidsdingen, maar betekenisloos voor de mensen die de zorg het hardst nodig hebben.

Wat nodig is, is geen nieuwe pilot met post-its, maar bestuurlijke ruggengraat. Maak van gezondheidswinst een harde domeinoverstijgende beleidsdoelstelling – net zo meetbaar als het begrotingstekort of het aantal IC-bedden tijdens een pandemie. Niet vrijblijvend, maar meetbaar, afrekenbaar en leidend.

Willen we gezondheidsverschillen verkleinen en de zorg houdbaar houden, dan moeten we de prikkels herzien. Introduceer gezondheidsfondsen: één pot, één doel, meerdere partijen. Als een regio erin slaagt om via slimme investeringen – denk aan preventie, armoedebestrijding, leefomgeving – zowel gezondheidswinst te boeken als zorgkosten te drukken, dan moeten die opbrengsten terugvloeien naar diezelfde regio. Niet naar de schatkist, maar naar de wijk. Daar waar gezondheid begint – en bureaucratie meestal ophoudt.

En ja, stel een regeringscommissaris gezondheidswinst aan. Als we een commissaris voor stikstof, woningbouw en digitalisering nodig achten, waarom dan niet voor de volksgezondheid van 17 miljoen mensen? Gezondheid raakt alles: wonen, werken, onderwijs, zorg. Geef het dan ook de status die het verdient. Dit zou de kerntaak van een minister van Volksgezondheid moeten zijn – niet het managen van ziekenhuiscapaciteit alsof het om een keten van budgethotels gaat.

Andere landen doen het al. Nieuw-Zeeland stuurt via een Wellbeing Budget op welzijn. Singapore beloont beweging via wearables. En Schotland meet gezondheidsimpact vanaf de wieg. Overal waar wordt geïnvesteerd in de sociale determinanten van gezondheid zie je hetzelfde patroon. Meer gezondheidswinst, minder zorgkosten. Geen hogere wiskunde, maar gezond verstand.

De feiten liegen er niet om: de levensverwachting in Nederland stagneert. De kloof tussen gezond en ongezond groeit. En het zorgpersoneel? Dat zit collectief op zijn tandvlees. Ondertussen blijft het medisch-industriële complex op volle toeren draaien, gevoed door productieprikkels en een politiek die liever managet dan verandert. Als we nú geen fundamentele keuzes maken, betalen we straks de rekening – in euro’s, in menskracht én in maatschappelijk vertrouwen. Maar verandering begint niet in Den Haag. Die begint bij u. Bij bestuurders, beleidsmakers en managers met lef. Hier zijn vijf concrete stappen waar u morgen al mee kunt beginnen:

• Stop met interventies zonder bewezen gezondheidsimpact.
• Stuur je organisatie op gezondheidswinst, niet op productie.
• Werk samen aan één regionale gezondheidsagenda.
• Formuleer harde KPI’s die gezondheid centraal stellen.
• Eis van Den Haag dat gezondheidswinst wordt verankerd in wet en bekostiging.

Want gezondheidswinst verdient sturing en leiderschap. En ja, misschien zelf een keiharde KPI.