Waardegedreven zorg is eenvoudig gezegd meer gezondheid voor minder of hetzelfde geld realiseren. En dat is nodig om de uitdagingen van de toekomst het hoofd te bieden.

We worden geconfronteerd met een stijgende en veranderende zorgvraag en een enorme stijging van de zorgkosten. Dit komt omdat we ouder worden en niet altijd gezonder leven. Zo zien we een toename van welvaartsziekten, zoals obesitas en diabetes. Tegelijkertijd krijgen patiënten een steeds actievere rol in het zelfstandig (mee)beslissen over hun behandeling en gewenste uitkomsten. Tevens nemen de zorgkosten toe door innovaties en nieuwe behandelmogelijkheden.

Voor een duurzame toekomst van de gezondheidszorg is het een grote uitdaging de huidige versnippering in de zorg tegen te gaan. We moeten leren samenwerken door de schotten van zorgorganisaties en domeinen heen. Dat is alleen makkelijker gezegd dan gedaan, waardoor succesvolle samenwerkingen vaak uitblijven en de verleiding groot is het op te geven en op de oude weg verder te gaan. Of om er al niet eens aan te beginnen. In deze blog laten we zien waarom dit geen opties zijn. Dit doen we aan de hand van de belangrijkste trends voor de komende decennia binnen de gezondheidszorg. Na het lezen van deze blog zal het duidelijk zijn dat we het pad van waardegedreven zorg wel in moéten slaan om een gezond, betaalbaar en toekomstbestendig zorgstelsel te behouden.

Aan de kant van de zorgvraag zijn er enkele alarmerende ontwikkelingen. Dat zijn de verdergaande vergrijzing, de toename van het aantal chronische, multi-morbide patiënten ende stijging van de zorgkosten.

#1 Vergrijzing

Dat onze samenleving vergrijst, weet iedereen. Maar hoe ernstig is het nou echt? Het aantal ouderen groeit en blijft de komende decennia groeien. Waren er in 2000 nog 2,15 miljoen 65-plussers, in 2030 zijn dat er 4,25 miljoen (figuur 1). De piek wordt verwacht in 2041 met 4,6 miljoen 65-plussers. Deze toename heeft twee belangrijke consequenties. Ten eerste zal het zorgen voor een toename van de zorg vraag. Want hoewel we gezonder ouder worden, ontwikkelen we op hoge leeftijd vrijwel altijd een of meerdere chronische aandoeningen. Ook omdat door de voortschrijdende medische technologie, nu nog dodelijke aandoeningen een chronisch karakter krijgen. Ten tweede verschuift door de vergrijzing de verhouding tussen werkenden en niet-werkenden. Hierdoor ontstaan capaciteit problemen op de arbeidsmarkt, vooral binnen de zorg. In de toekomst zullen er niet genoeg handen aan het bed zijn.

Figuur 1: Vergrijzing

#2 Multimorbiditeit

In 2011 verschenen de resultaten van een onderzoek naar het voorkomen van multi-morbiditeit in huisartsenpraktijken (Van Oostromet al, NTvG, 2011). Bijna 13% van de totale bevolking en 37% van de 55-plussers had 2 of meer chronische ziekten. Van patiënten van 55 jaar en ouder met 1 van de 10 geselecteerde ziekten had ruim 70% ten minste ook één andere ziekte (zie figuur 2). Multi-morbiditeit kwam dus bij ruim twee derde van de ouderen met veelvoorkomende chronische ziekten voor.

Figuur 2: Multimorbiditeit in Nederland

Door de vergrijzing en de ongezonde levensstijl die velen er op nahouden, is een verdere toename van chronische aandoeningen en multimorbiditeit te verwachten. Recentere cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderschrijven dit. In 2016 hadden 8,8 miljoen Nederlanders één of meer chronische ziekten, oftewel 52% van de bevolking. Onder de 75-plussers hadden circa 90% van de mensen één of meer chronische aandoeningen. Dat zal een flinke wissel trekken op de vraag naar meer en complexere zorg.

#3 Zorgkosten

De zorguitgaven zijn sinds 1972 onafgebroken gestegen, van 8% naar 13% van het bruto binnenlands product (bbp). Uit berekeningen van het RIVM blijkt dat de uitgaven voor de gezondheidszorg ook de komende decennia sterk toenemen. Dit komt door de vergrijzing en door de toename van de zorgconsumptie door betere en duurdere zorg. In 2040 zijn de zorguitgaven in Nederland naar verwachting tussen 6% en 18% hoger dan nu. Zijn de zorgkosten nu nog ruim€5.000 per persoon per jaar, in 2040 is dat toegenomen tot €9.600 euro (uitgaande van het huidige prijsniveau). Deze explosieve groei is onvermijdelijk als de zorgkosten in het huidige tempo blijven doorgroeien en er verder geen ingrijpende maatregelen worden genomen.

De stijging van de zorgkosten zal consequenties hebben voor de ziektekostenpremies en eigenbijdrage. Op dit moment worden de zorgkosten voor het grootste deel collectief georganiseerd en gefinancierd. Een modaal gezin draagt bijna een kwart van zijn inkomen af aan zorgpremies. Dit kan in 2040 oplopen tot tussen 30% en 45% van het inkomen(CPB Policy Brief, 2011).

Het grote risico-alarm voor wat betreft het zorgaanbod is verspilling. Er zijn verschillende vormen van verspilling. In de VS is de mate van verspilling onderzocht, wat tot schokkende inzichten leidt. Zo bleek dat gemiddeld 1/3 van de zorgkosten per persoon onnodig wordt verspild; bijna 3.000 dollar per persoon per jaar. Het ministerie van VWS deed in 2014 de aanbeveling dit ook voor Nederland in kaart te brengen op basis van de waste indicatoren van Schwarts et al. (2014). Dat dit noodzakelijk is, blijkt ook uit een artikel van Miller et al. (Bloomberg, 2018). Zij maakten een internationale ranking van landen met meer dan 5 miljoen inwoners, een gemiddelde levensverwachting van 70+ en jaarlijks meer dan 5.000 dollar zorguitgaven per hoofd van de bevolking. Van de 56 landen staat Nederland op een 28e plek. Daar valt dus nog wel wat winst te behalen. Het probleem is alleen dat het veelal aan data ontbreekt om de verspilling in ons land in kaart te brengen. Wie lopende indicatoren zoals gebruikt door Schwarts langs voor de Nederlandse situatie.

Figuur 3: Verspilling in de zorg

#1 Onnodige zorg

Nederland scoort in vergelijking tot andere landen hoog op het aantal doktersbezoeken, bypassoperaties en dotterbehandelingen.Het is niet ondenkbaar dat dit het resultaat is van onnodige zorg. Dubbele diagnostiek, polyfarmacieën en andere vormen van onnodige zorg, zijn ook in Nederland aan de orde van de dag. Dit komt onder andere door haperende onderlinge samenwerking en communicatie. In plaats van integraal te kijken wat er bij een patiënt allemaal moet gebeuren, doet iedere zorgverlener zijn eigen ding zonder het op anderen af te stemmen.

#2 Bureaucratie

Door de administratielast en de fouten die daarin en daardoor worden gemaakt, ontstaan onnodige kosten. In Nederland maken onnodige administratieve kosten 4% uit van het totale budget.

#3 Versnipperde zorgverlening

Iedereen werkt op z’n eigen eilandje en gegevens en resultaten worden niet gedeeld. Het ontbreekt onder andere aan gezamenlijke verantwoordelijkheid en gezamenlijk datamanagement. De zorg is gefragmenteerd. Dit leidt tot slechte coördinatie en inefficiëntie.

#4 Prijsinflatie

De autonome prijsstijgingen in de markt vertalen zich ook door in de zorg. Alles wordt duurder. Deze prijsstijgingen leiden niet automatisch tot betere zorg uitkomsten voor de patiënt.

#5 Fraude

Hieronder vallen allerlei vormen van declaratiefraude. Verspilling door fraude in de zorgsector is een groeiend probleem in Europa en vormt een serieuze bedreiging voor het zorgstelsel (Mikkers et al., 2017).

#6 Falend preventiebeleid

Onvoldoende aandacht voor preventief handelen leidt tot onnodig medisch handelen. Simpel gezegd: voorkomen is beter én goedkoper dan genezen. Maar in de praktijk is het preventiebeleid nog onderontwikkeld. Ook in Nederland.

Niemand kan ontkennen dat bovenstaand verhaal zorgen baart en dat we niet achterover kunnen leunen.Er is een nieuw zorg-landschap nodig. In dat opzicht zijn er ook al diverse ontwikkelingen gaande. Daarin kunnen we vijf trends onderscheiden (zie figuur 4) die ons helpen om de toenemende kloof tussen de zorgvraag en -aanbod te overbruggen.We leggen ze hieronder uit.

Figuur 4: Trends in zorg en welzijn

#1 Decentralisaties

Al een aantal jaren is het de trend om de verzorgingsstaat af te bakenen. We leggende verantwoordelijkheden van de overheid meer en meer neer bij organisaties en burgers. In plaats van ‘de staat zorgt voor u’ is er een tendens richting marktwerkingen regionalisering. Hierdoor komt de zorg dichterbij de patiënt te staan, is het idee. Dat zie je terug in de curatieve zorg, maar bijvoorbeeld ook in de rol van de zorgverzekeraar. Dit gebeurt onder het mom – en of dat waar is valt te bezien–dat de overheid zaken minder efficiënt regelt dan de markt.

#2 Consumentisme

Er zit veel groei in het consumentisme van de zorg, dat wil zegen, in het aanbieden van zorg als product of dienst.Steeds meer mensen kiezen ervoor om bepaalde ingrepen te ondergaan in privéklinieken in binnen- of buitenland.De consument komt dus meer aan de macht.Als consument kies je jouw aanbieder op basis van prijs en kwaliteit, maar dan moeten die wel transparant zijn.Dat laat in Nederland nog al te wensen over.

#3 Digitalisering

Qua digitalisering kan er nog een flinke slag gemaakt worden, hoewel er al vele initiatieven zijn op dit gebied. Zo zien we een enorme groei van het aantal apps om de zorg efficiënter en toegankelijker te maken. Een positieve ontwikkeling, behalve dat slechts weinige een aantoonbare toegevoegde waarde hebben. Ook valt er nog heel wat te verbeteren aan de brede toegankelijkheid van data, zoals via het EPD. Dit is essentieel om regionaal goed afgestemde zorg te kunnen bieden en ook voorbereid te zijn op toekomstige trends in de zorgvraag. Als je digitalisering goed inzet, heb je snel rendement. Dit kan dus een belangrijk wapen zijn om de toekomstige problematiek het hoofd te bieden. Bovendien kan het de positie van de consument verstevigen, door dat kwaliteit, kosten en prestaties steeds transparanter worden.

#4 Van volume naar waarde

Er is een duidelijke trend waarneembaar van volume gedreven naar waarde gedreven zorg. De opmars van Value-basedHealthcare(VBHC)en Triple Aim zijn hier duidelijke voorbeelden van. Bij beide modellen spelen zorg-uitkomsten een centrale rol. Zij bepalende waarde van de zorg en vormen het uitgangspunt van de zorgverlening. Wel moet er aan een aantal randvoorwaarden voldaan worden om ze effectief te laten zijn. Zo is regionale samenwerking over de gehele keten van preventie, zorg en welzijn een voorwaarde. Daarnaast moet de financiering anders ingestoken gaan worden. In plaats van budgetfinanciering is er keten financiering nodig. En ook hier vormt het gebrek aan transparantie een probleem. Om waarde gedreven zorg tot een succes te maken, moetende zorguitkomsten transparanter worden.

#5 Welzijn en gezondheidsmanagement

Onder deze trend kunnen we ‘positieve gezondheid’ scharen. In dit concept wordt gezondheid niet meer gezien als de af- of aanwezigheid van ziekte, maar als het vermogen van mensen om met (veranderende) fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te voeren. Hoewel dit concept op veel kritiek stuit, is het een groot pluspunt dat de focus ervan ligt op het gezond houden van mensen. Door daarin te investeren, kunnen we de problemen waar we op afstevenen verkleinen. Want – zoals al eerder gezegd–voorkomen is beter dan genezen. Beter voor de mens zelf, maar ook beter voor de portemonnee. Huisartsen moeten in deze transitie een belangrijke rol gaan spelen, maar ook werkgevers kunnen een bijdrage leveren.

Ken je ons e-Boek Zorgnetwerken die werken al? Hierin lees je wat er nodig is om duurzame zorg van de toekomst te realiseren. Wil je meer weten, download dan hieronder het gratis e-Boek.

Lees ook:

• Pensioen in Zicht®️ cursus met je partner
• De vijf bouwstenen van een waardegedreven eerstelijnszorgorganisatie