Onze gezondheidszorg is versnipperd en mist een integrale waardeketen. De oplossing ligt in samenwerking en een geïntegreerde zorgaanpak.

Mevrouw Jansen, 65 jaar oud, heeft diabetes en osteoporose. Zij heeft verschillende behandelaars. Allen zijn bekwaam, maar toch mist zij iets in haar zorg. Ze lijkt zelf geen deelnemer aan het zorgproces. Er is geen centrale coördinatie. Iedere zorgverlener stelt dezelfde vragen. Eenmaal kreeg zij medicijnen voorgeschreven die slecht samengingen met medicatie die zij al via een andere specialist ontving. De huisarts was hier niet van op de hoogte. We kunnen de zorg rond mevrouw Jansen omschrijven als versnipperd. Haar situatie typeert die van vele mensen met meerdere complexe aandoeningen.

Versnipperde zorg ontstaat wanneer verschillende zorgverleners en/of zorgorganisaties niet goed met elkaar samenwerken. Het gebrek aan samenwerking wordt veroorzaakt doordat iedere zorgverlener vanuit de eigen silo werkt. Deze silo’s blijven in stand door niet op elkaar aansluitende financiering, wet- en regelgeving, datamanagement en opleiding.

De medische wetenschap heeft veel goeds gebracht. Ziekten die ongeneeslijk waren, kunnen we bestrijden. De gemiddelde levensverwachting is, mede door de medische wetenschap, de afgelopen eeuwen aanzienlijk gestegen.

Er is echter een keerzijde. De medische wetenschap heeft ook een verregaande specialisatie gestimuleerd, wat leidde tot een reductionistische, ziekte specifieke benadering. De mens is daarin een verzameling cellen, organen en/of ziektes. Ziekte betekent ‘disfunctioneren van het lichaam’. Gezondheidszorg is daarmee verworden tot ziektezorg: het ‘repareren’ van het lichaam. Het ontstaan van specialistische zorg leidde ertoe dat men zich volledig op het eigen specialisme richtte en het grote geheel uit het oog verloor.

Ziekte specifieke specialisatie heeft ertoe geleid dat we de behoeftes van de patiënten los van elkaar organiseren. Wie complexe meervoudige problematiek heeft, moet meerdere zorgpaden doorlopen. Mevrouw Jansen uit het voorbeeld zit in een zorgtraject voor diabetes én voor osteoporose. Zij moet dus twee zorgpaden doorlopen en die zijn niet altijd goed op elkaar afgestemd, zoals blijkt uit wat er misgaat. De behandelaars van mevrouw Jansen richten zich op hun eigen taak binnen de zorg. Overkoepelende vragen als ‘Hoe ervaart de patiënt zijn/haar zorg?’ en ‘Is er voldoende afstemming?’ staan binnen zo’n zorgbenadering onvoldoende centraal.

We onderscheiden vijf factoren die fragmentering in de zorg veroorzaken:

1. Specialisatie.

Het medische model verdeelt het lichaam in onderdelen waarin verschillende typen artsen zich specialiseren. Dat is geen probleem als de patiënt slechts op één specialist een beroep hoeft te doen. Anders wordt het wanneer mensen kampen met meervoudige complexe aandoeningen. Men heeft met verschillende specialisten te maken. Ieder richt zich op zijn taak, de patiënt bewandelt als het ware meerdere zorgpaden die langs elkaar heen lopen. Voor de groeiende groep mensen met een of meerdere chronische aandoeningen is juist een meer generalistische aanpak nodig.

2. Gebrek aan gedeelde verantwoordelijkheid.

Wie heeft de eindverantwoordelijkheid over de totale zorg van de patiënt? Wie heeft welke rol in het zorgproces? Dit is lang niet altijd helder voor de patiënt met complexe meervoudige problematiek en diens zorgverleners. Het gevolg is dat zorgverleners in hun niche blijven zitten en langs elkaar heen werken.

3. Zorgverleners hebben weinig persoonlijk contact met collega’s buiten de organisatie.

Patiënten met complexe zorgvragen hebben te maken met zorgverleners van verschillende organisaties. Professionals zien meestal slechts collega’s uit de eigen organisatie. De noodzaak om ineens met collega’s van buiten te werken, heeft in de praktijk vaak een verstorend effect op de zorgcoördinatie. Dit staat een goede afstemming van de zorg rondom patiënten met complexe meervoudige problematiek in de weg.

4. Er is extra tijd en inspanning nodig voor een effectieve doorverwijzing.

Deze tijd wordt over het algemeen niet vergoed.

5. De meeste zorgprofessionals beschikken niet over een gedeeld elektronisch patiëntendossier of informatie-infrastructuur om zorg effectief te coördineren.

Dit bemoeilijkt de afstemming tussen verschillende specialismen en/of organisaties.

Versnipperde zorg kan de gezondheid schaden. Zo kan het voorschrijven van verschillende soorten medicatie zonder onderlinge afstemming tot ernstige gezondheidsrisico’s leiden. Uit onderzoek blijkt dat het aantal ongewenste ziekenhuisopnames bij patiënten met gebrekkige zorgcoördinatie hoger is dan bij patiënten wiens zorg goed is gecoördineerd.

Dan is er nog het kostenplaatje. Onderzoek laat zien dat gefragmenteerde zorg twee keer zo duur is als een geïntegreerde zorgaanpak. Grotendeels komt dit door onnodig onderzoek en een te hoog medicijngebruik, ook wel polyfarmacie genoemd.

Als partijen langs elkaar heen werken, lijkt de meest voor de hand liggende oplossing: beter samenwerken. Zorgverleners moeten werken naar een geïntegreerde zorgaanpak. De patiënt moet daarin centraal staan. Alle zorgverleners en overige betrokkenen kennen zijn/haar medische geschiedenis, voorkeuren en behoeften.

Wat zijn de basiselementen voor een geïntegreerde zorgaanpak? We kunnen de volgende zeven onderscheiden:

1. Integrale financiering. Willen we effectief samenwerken dan moet er een integraal budget zijn voor alle betrokken zorgverleners. Dit moet zorgvuldig besteed worden en daartoe is samenwerking onmisbaar.
2. Een vernieuwde bedrijfsstructuur, met meer samenwerking en multidisciplinaire teams.
3. Een gedeeld Elektronisch Patiëntendossier (EPD). Zorgverleners hebben zo toegang tot de zorghistorie van de patiënt en kunnen hun zorg daarop ook goed met elkaar digitaal afstemmen.
4. Erkenning en respect voor de direct betrokkenen rondom de zorg van de patiënt: mantelzorgers, familie en vrienden.
5. Een duidelijk beeld van de patiënt journey. Hoe ervaart de patiënt zijn/haar ‘reis’ door de zorg? Dit kunnen we achterhalen met vragenlijsten, de zogenaamde PREMs. Deze geven een beeld waar de patiënt mogelijke versnippering ervaart.
6. Een minimale verstoring van het leven van de patiënt. Hij/zij moet zijn/haar leven gewoon kunnen voortzetten, het regelen van dingen rondom de zorg mag niet domineren.
7. Streven naar gezondheid. Een goed leven voor de patiënt moet datgene zijn wat zorgverleners nastreven.

Zoals aangegeven: de zorg is gefragmenteerd en qua samenwerking is er nog veel te winnen. Download het gratis e-Boek en lees hoe je dit doet in de praktijk.

Lees ook:

Wat is netwerkzorg?