Gezondheid is voor veel mensen een belangrijk onderdeel van het leven. Een goede gezondheid stelt ons in staat om te genieten van alles wat het leven te bieden heeft, van onze relaties tot onze carrière. Maar wat bepaalt onze gezondheid?

Bij gezondheid denkt men al snel aan ziekte. Gezondheid is echter meer dan de afwezigheid van ziekte. Het overgrote deel van wat onze gezondheid bepaalt, vindt juist plaats buiten de zorg! Gezondheid wordt namelijk ook bepaald door o.a. genetische factoren, gedrag, (sociale) omgeving, levensstijlkeuzes en relaties. De factoren die van invloed zijn op gezondheid worden de determinanten van gezondheid genoemd.

Het kennen en begrijpen van de determinanten van gezondheid stelt je in staat om goede keuzes te maken die leiden tot een gezonder en gelukkiger leven. Voor beleidsmakers en andere professionals in de zorg draait het daarbij ook om het maken van de juiste keuzes op het gebied van businessmodellen en partners in een zorgnetwerk. In dit artikel zetten we de verschillende determinanten uiteen en bekijken we hoe deze van invloed zijn op gezondheid en welzijn.

Gezondheid omvat fysiek, mentaal en sociaal welzijn. Het wordt beïnvloed door vele factoren die bekend staan als determinanten van gezondheid. Deze determinanten kunnen worden onderverdeeld in 5 belangrijke gebieden:

• Gedrag
• Sociale omstandigheden
• Genetica
• Zorg
• Omgeving

Individueel gedrag is de belangrijkste determinant van gezondheid. Het bepaalt 36% van de algehele gezondheid. Individueel gedrag heeft directe invloed op de lichamelijke en geestelijke gezondheid, en kan het risico op het ontwikkelen van ziekten verhogen of verlagen.

Positieve veranderingen op individueel gedragsniveau kunnen een significante impact hebben op de gezondheid; zo kan regelmatig bewegen, een gebalanceerd dieet, voldoende slaap en stoppen met roken het risico op ziekten aanzienlijk verminderen.

Sociale omstandigheden – ook bekend als de sociale determinanten van gezondheid – zijn de omstandigheden waarin mensen worden geboren, opgroeien, werken, leven en ouder worden. Deze omstandigheden worden bepaald door een reeks factoren, waaronder sociaal-economische status, (intieme) relaties, sociale contacten, onderwijs, werkgelegenheid, cultuur en opleidingsniveau. Sociale omstandigheden bepalen voor 24% de algehele gezondheid.

Sociale omstandigheden kunnen de gezondheid op verschillende manieren beïnvloeden. Zo kunnen ze leiden tot bijvoorbeeld ongelijke toegang tot gezondheidszorg en verhoogde blootstelling aan risicofactoren voor ziekte.

Voorbeelden van hoe sociale omstandigheden invloed hebben op gezondheid

• Sociaal netwerk: Mensen met een sterk sociaal netwerk hebben vaker toegang tot sociale steun, wat kan helpen om stress te verminderen en gezond gedrag te bevorderen.
• Sociale status: Mensen met een hogere sociale status hebben vaker toegang tot betere gezondheidszorg, gezonde voeding en veilige woonomstandigheden.
• Cultuur en traditie: Cultuur en traditie kunnen invloed hebben op eetgewoonten, gezondheidszorggewoonten en het gebruik van alcohol en drugs.

Ook genetica en biologie zijn belangrijke determinanten van gezondheid. Ze bepalen voor 22% de algehele gezondheid. Bij deze determinant gaat het om fysieke kenmerken, zoals lichaamsstructuren en genetische aanleg voor bepaalde ziekten.

Voorbeelden van genetische en biologische factoren die invloed hebben op gezondheid

• Erfelijke aandoeningen, zoals aangeboren afwijkingen, syndromen, astma en diabetes.
• Lichaamsstructuur, zoals lengte en gewicht. Personen met een hoog gewicht hebben bijvoorbeeld meer kans op bepaalde ziekten.
• Ook geslacht is een factor die de gezondheid beïnvloedt. Mannen en vrouwen hebben een verschillend risico op bepaalde ziekten, zoals borstkanker en prostaatkanker.

Hoewel toegang tot medische zorg een belangrijke determinant van gezondheid is, bepaalt het slechts voor 11% de algehele gezondheid. De andere determinanten van gezondheid zijn verantwoordelijk voor de overige 89%. De determinant medische zorg omvat alle factoren die verband houden met zorg door een opgeleide zorgverlener, zoals de beschikbaarheid van de zorgverlener, de kwaliteit van zorg, de betaalbaarheid van zorg en de toegankelijkheid van zorg.

Discrepanties in de toegang tot en kwaliteit van zorg kunnen leiden tot ongelijke gezondheidsresultaten, met name bij kansarme en kwetsbare groepen. Het aanpakken van deze discrepanties is essentieel voor het verbeteren van de algehele gezondheid.

Ook de fysieke omgeving – milieu- en omgevingsfactoren – heeft invloed op de algemene gezondheid (7%). Je kunt hierbij denken aan bijvoorbeeld de lokale infrastructuur en de luchtkwaliteit. De fysieke omgeving kan zowel een positieve als negatieve invloed hebben op de gezondheid.

Voorbeelden van een positieve invloed van de fysieke omgeving op de gezondheid

• Een groene omgeving helpt bij stressvermindering en een goede luchtkwaliteit
• Openbare sportfaciliteiten moedigt mensen aan om meer te bewegen
• Goede drinkwatervoorzieningen; het is belangrijk dat water schoon en veilig is om te consumeren

Voorbeelden van een negatieve invloed van de fysieke omgeving op de gezondheid

• Fabrieken die zorgen voor luchtvervuiling en/of geluidsoverlast
• Het ontbreken van fietspaden moedigt mensen minder aan om de fiets te pakken i.p.v. de auto
• Een hoog misdaadniveau in een bepaalde regio kan bijdragen aan stress en angst

Algehele gezondheid wordt bepaald door een groot aantal factoren. Deze factoren, ook wel determinanten van gezondheid genoemd, kunnen worden onderverdeeld in vijf belangrijke gebieden: Gedrag, Sociale omstandigheden, Genetica, Zorg en Omgeving.

Regelgeving en beleid moet zich richten op het verbeteren van alle determinanten van gezondheid. Dit kan door bijvoorbeeld:

• Preventie: het bevorderen van gezond gedrag en het verminderen van risicofactoren voor ziekten.
• Gelijkheid: het verminderen van ongelijke toegang tot gezondheidszorg en andere determinanten van gezondheid.
• Milieu en klimaat: het verbeteren van de kwaliteit van de fysieke en sociale omgeving.

Door alle determinanten van gezondheid aan te pakken, kan de algehele gezondheid van de bevolking worden verbeterd.

Referenties:

1. Marmot, M. (2005). Social determinants of health inequalities. The Lancet, 365(9464), 1099-1104. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15781105/

2. Wilkinson, R. G., & Marmot, M. (Eds.). (2003). Social determinants of health: The solid facts. World Health Organization.

3. Solar, O., & Irwin, A. (2010). A conceptual framework for action on the social determinants of health. Social determinants of health discussion paper 2 (policy and practice). World Health Organization.

4. Dahlgren, G., & Whitehead, M. (1991). Policies and strategies to promote social equity in health. Institute for future studies.

5. Braveman, P., & Gottlieb, L. (2014). The social determinants of health: it’s time to consider the causes of the causes. Public Health Reports, 129(Suppl 2), 19-31.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3863696/

6. Link, B. G., & Phelan, J. (1995). Social conditions as fundamental causes of disease. Journal of health and social behavior, 80-94. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7560851/

7. Mikkonen, J., & Raphael, D. (2010). Social determinants of health: The Canadian facts. York University School of Health Policy and Management.

8. World Health Organization. (2008). Commission on Social Determinants of Health: Closing the gap in a generation: Health equity through action on the social determinants of health. Final Report of the Commission on Social Determinants of Health. World Health Organization.

9. Healthy People 2020. (n.d.). Sociale Determinanten van Gezondheid. Gearchiveerd op https://wayback.archive-it.org/5774/20220413203948/https://www.healthypeople.gov/2020/topics-objectives/topic/social-determinants-of-health.

10. Schroeder, S. A. (2007). We Can Do Better — Improving the Health of the American People. New England Journal of Medicine N Engl J Med,357(12), 1221-1228.

11. Health Policy Brief: The Relative Contribution of Multiple Determinants to Health Outcomes,” Health Affairs, August 21, 2014 https://www.healthaffairs.org/do/10.1377/hpb20140821.404487

12. Gruszin, S., & Jorm, L. (2010, December). Public Health Classifications Project (Rep.). Retrieved March 15, 2016, from New South Wales Department of Health https://www.health.nsw.gov.au/hsnsw/Publications/classifications-project.pdf

13. Catlin, Bridget & Athens, Jessica & Kindig, David & Remington, Patrick. (2010). Different Perspectives for Assigning Weights to Determinants of Health. Working Paper. Madison (WI): University of Wisconsin Population Health Institute