In de gezondheidszorg wordt steeds vaker gewerkt binnen integrale zorgnetwerken. Het doel van netwerkzorg is de toegankelijkheid, kwaliteit en efficiëntie van zorg te verbeteren en de patiënttevredenheid te verhogen. Hierdoor wordt waardegedreven zorg gerealiseerd. Het implementeren van netwerkzorg is echter geen eenvoudige opgave en brengt diverse uitdagingen met zich mee. Het vereist een fundamentele herziening van de manier waarop zorg wordt georganiseerd en geleverd, en het vraagt om domeinoverstijgende samenwerking tussen verschillende organisaties en disciplines. In dit complexe speelveld speelt leiderschap een onmisbare rol. In dit artikel wordt uiteengezet waarom effectief leiderschap cruciaal is voor het succesvol implementeren en laten slagen van netwerkzorg.

Voordat we kijken over welke competenties een leider van een integraal zorgnetwerk moet beschikken en wat hij of zij hiervoor nodig heeft, is het van belang om te kijken wat de uitdagingen van netwerkzorg precies zijn.

Netwerkzorg is een ambitieus streven om de kwaliteit van zorg te verbeteren, de ervaring van patiënten te vergroten en de kosten te verlagen (Triple Aim). Er zijn echter verschillende uitdagingen die netwerkzorg belemmeren, waaronder:

Het implementeren van netwerkzorg gaat gepaard met talrijke uitdagingen en is een complex proces op zich. In dit licht wordt de cruciale rol van leiderschap des te belangrijker.

Leiderschap speelt een cruciale rol in het succesvol organiseren van netwerkzorg. Het aansturen van een zorgnetwerk is aanzienlijk complexer dan leiding geven aan een afzonderlijke organisatie. Er kunnen verschillende typen leiders worden onderscheiden.

Bestuurlijke netwerkzorgleiders bezitten de kennis en vaardigheden om financiële, personele en andere middelen toe te wijzen aan de nieuwe manier van werken binnen netwerkzorg. Zij spelen een sleutelrol bij het creëren van een optimaal functionerend integraal zorgnetwerk.

Een voorbeeld van bestuurlijk leiderschap in netwerkzorg zou kunnen zijn dat een ziekenhuisbestuurder zich actief inzet om over de juiste transmurale financierings- en bekostigingsmodellen te onderhandelen, met zorgverzekeraars of andere investeerders, voor mensen met hartfalen in een bepaalde regio.

Hiervoor is het belangrijk dat de bestuurder de uitgangspunten van het transmurale verdienmodel van een zorgnetwerk voor hartfalen begrijpt én vertaalt in een aanpak waarmee het mogelijk wordt om financiële middelen in te zetten om interdisciplinair samen te werken.

De top 3 competenties van bestuurlijk leiderschap in netwerkzorg zijn:

Medisch leiders, zoals specialisten en artsen, vervullen een belangrijke rol in het verbeteren van de kwaliteit van zorg. Zij hebben de expertise om de zorgvraag in de regio te vertalen naar gezamenlijke klinische rollen en verantwoordelijkheden. Dit doen zij door samen met alle betrokken zorg- en hulpverleners te werken aan een interdisciplinaire workflow. In deze workflow zijn de verschillende rollen, taken en acties tussen betrokkenen duidelijk beschreven. Dit zorgt ervoor dat de zorgverlening efficiënter en effectiever verloopt.

Ook zetten medisch leiders hun medische kennis en expertise in om veranderingen in het zorgproces en beslissingen medisch inhoudelijk begrijpelijk te maken en te rechtvaardigen. Dit is belangrijk om de zorg- en hulpverleners te ondersteunen en het vertrouwen van de patiënten te winnen.

Een voorbeeld van medisch leiderschap in netwerkzorg is een cardioloog die een leidende rol speelt in de ontwikkeling van een regionaal preventieprogramma voor hartfalen. De cardioloog werkt samen met andere medische professionals, zoals huisartsen en verpleegkundigen, maar ook met stakeholders buiten het medische domein, zoals gemeenten, zorgverzekeraars en patiëntenorganisaties.

De cardioloog is verantwoordelijk voor het opstellen van een visie en strategie voor het preventieprogramma. Hij/zij kan er met zijn/haar kennis en expertise voor zorgen dat het programma aansluit bij de behoeften van de doelgroep en dat het effectief is in het voorkomen van hartfalen. De cardioloog speelt ook een rol in de implementatie van het programma en het monitoren van de resultaten.

De top 3 competenties van medisch leiderschap in netwerkzorg zijn:

Operationele leiders hebben een centrale rol binnen de implementatie van integrale zorg. Zij zorgen voor vertrouwen tussen de verschillende collega’s en betrokken partijen (waaronder externe partijen), leggen de visie duidelijk uit en coördineren de nieuwe processen en/of werkafspraken in nieuwe workflows.

Een voorbeeld van operationeel leiderschap in netwerkzorg is een afdelingshoofd van de afdeling Cardiologie van een ziekenhuis die de verantwoordelijkheid op zich neemt om de zorg voor patiënten met hartfalen in een bepaalde regio te verbeteren. Deze operationele leider werkt nauw samen met huisartsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners om ervoor te zorgen dat hartpatiënten de juiste zorg op het juiste moment krijgen. De operationeel leider bouwt een sterke samenwerking op tussen de betrokken partijen door regelmatig overleg te organiseren en gezamenlijke werkafspraken te maken. Daarnaast zorgt de operationeel leider ervoor dat de zorg voor patiënten met hartfalen goed is afgestemd tussen het ziekenhuis, huisartsenpraktijk en eventuele andere instanties/instellingen; duidelijke afspraken m.b.t. overdracht en coördinatie.

De top 3 competenties van operationeel leiderschap in netwerkzorg zijn:

Teamleiders vervullen een voorbeeldfunctie en zorgen voor de teamspirit in een team. Zij vervullen hierdoor een belangrijke rol waarin alle neuzen dezelfde kant op staan: dé basis voor succesvolle implementatie van integrale zorg.

Een voorbeeld van teamleiderschap in netwerkzorg is een verpleegkundig teamleider die de zorg voor patiënten met hartfalen coördineert en verbetert door de samenwerking tussen verschillende zorgverleners (vanuit verschillende zorginstellingen) te stimuleren. De teamleider zorgt ervoor dat alle betrokken zorgverleners op de hoogte zijn van de actuele situatie van de patiënt(groep) en dat de zorg op elkaar wordt afgestemd. Daarnaast kan de teamleider helpen bij het opzetten van preventieve programma’s om het risico op hartfalen te verkleinen.

De top 3 competenties van teamleiderschap in netwerkzorg zijn:

Echter, patiënten zelf spelen ook een essentiële leiderschapsrol binnen integrale zorg. Ze dienen actief betrokken te zijn bij hun eigen zorgproces en de wijze waarop dit wordt vormgegeven.

Een concreet voorbeeld van patiëntleiderschap in netwerkzorg is wanneer een individuele patiënt met hartfalen, actief betrokken is bij een patiëntenraad. In deze rol deelt hij/zij persoonlijke ervaringen en geeft waardevolle feedback over de coördinatie van zorg en welke randvoorwaarden er nodig zijn om alle leefstijl- en medicatie adviezen ook echt te volgen. En wat het vraagt om hartfalen te voorkomen. Dit initiatief draagt direct bij aan het verbeteren van de zorg voor alle patiënten met hartfalen in de regio.

Deze patiëntleider kan bijvoorbeeld suggesties doen om wachttijden te verkorten, de communicatie tussen zorgverleners te verbeteren of nieuwe behandelingsmethoden voor te stellen op basis van zijn/haar eigen ervaringen. Dit toont aan dat patiëntleiders een waardevolle rol spelen bij het beïnvloeden van positieve veranderingen in de zorgpraktijk.

De top 3 competenties van patiëntleiderschap in netwerkzorg zijn:

Bij leiderschap in netwerkzorg is het belangrijk dat de verschillende leiderschapsrollen gecombineerd worden, en dat er een visie wordt uitgedragen die alle professionals binnen het zorgnetwerk aanspreekt. Dit kan worden bewerkstelligd door gedeeld of gedistribueerd leiderschap. Dit houdt in dat leiderschap wordt gedeeld tussen verschillende personen, organisaties en disciplines. Voor een succesvolle implementatie van netwerkzorg is het belangrijk dat er leiderschap is vanuit verschillende rollen en niveaus. Dit leiderschap moet erop gericht zijn om de kloof tussen verschillende organisaties/disciplines te overbruggen.

Systeemleiderschap draait om het creëren van samenwerking en interactie tussen verschillende leiderschapstypen binnen de zorg: strategische leiders, medische experts, operationele leiders, teamcoördinatoren en patiëntleiders. Het is een gecoördineerde aanpak die de complexe dans tussen de gezondheidszorgorganisaties orkestreert.

Dit leiderschapsmodel sluit naadloos aan bij de principes van het Regenboogmodel voor integrale zorg en het bereiken van Triple Aim: het verbeteren van de gezondheid van de algemene populatie, het verlagen van de kosten van de gezondheidszorg en het verbeteren van de patiëntervaring.

Stel je een zorgnetwerk voor dat zich richt op hartfalen in een bepaalde regio. Binnen dit zorgnetwerk werken verschillende zorgaanbieders – zoals ziekenhuizen, huisartspraktijken, thuiszorgorganisaties en gemeenten – samen om de zorg voor hartpatiënten te verbeteren en te voorkomen.

De systeemleider van dit zorgnetwerk is verantwoordelijk voor het coördineren en leiden van de verschillende zorgaanbieders en zorgt voor effectieve communicatie en samenwerking. De systeemleider werkt ook aan het opstellen van gemeenschappelijke doelen en het ontwikkelen van samenwerkingsverbanden. Dit is nodig om de kwaliteit van zorg te verbeteren en de kosten te verlagen. Een ander belangrijk onderdeel van het werk van de systeemleider is het voorkomen van hartfalen in de regio (preventie). Dit doet de systeemleider door preventieve maatregelen te nemen, zoals het organiseren van voorlichting over een gezonde leefstijl en het vroegtijdig opsporen van risicofactoren.

De top 3 competenties van systeemleiderschap in netwerkzorg zijn:

Een effectieve systeemleider beschikt over een reeks belangrijke competenties. Ze zijn bedreven in transformatiemanagement en implementatie, en hebben de gave om nieuwe werkstructuren en samenwerkingsverbanden tussen betrokken partijen te creëren.

Systeemleiderschap is zonder twijfel een veeleisende rol. Het vereist zowel politieke sensitiviteit als ondernemersgeest om het complexe samenspel tussen partijen binnen de gezondheidszorg te beheren. Maar het is een cruciale schakel voor het succes van integrale zorg.

In een tijd waarin de gezondheidszorg voortdurend verandert, is systeemleiderschap de sleutel tot het bereiken van onze ambitieuze doelen. Het brengt de verschillende elementen van integrale zorg samen

Leiderschap is essentieel voor het succes van netwerkzorg. Leiders moeten in staat zijn om professionals vanuit verschillende disciplines en instanties/organisaties samen te brengen. Daarnaast is het belangrijk dat zij verandering kunnen bewerkstelligen en de behoeften van patiënten/cliënten centraal stellen. Dit vereist leiderschap op verschillende niveaus en vanuit diverse leiderschapsrollen: systeemleiderschap.

Systeemleiderschap is een benadering van leiderschap in de zorg die wordt ondersteund door systeempartijen zoals de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). De afgelopen jaren hebben deze systeempartijen de samenwerking tussen verschillende partijen in de zorg gestimuleerd en ondersteuning geboden – in de vorm van subsidies en transformatieprogramma’s – bij het ontwikkelen van zorgnetwerken en systeemleiderschap.

Systeemleiderschap is echter een uitdaging. De competenties die nodig zijn voor deze vorm van leiderschap zijn schaars. De meeste bestuurders, beleidsmakers, professionals en operationeel leiders zijn niet opgeleid om vanuit een meervoudig perspectief te denken en te handelen. Daarnaast is systeemleiderschap geen quick fix. Het vergt een verschuiving in denkwijze en competentieontwikkeling.

Ondanks deze uitdagingen is systeemleiderschap essentieel voor de toekomst van netwerkzorg. De zorg wordt steeds complexer en er is steeds meer samenwerking nodig tussen verschillende partijen. Systeemleiderschap kan helpen om effectieve samenwerking te realiseren en ‘samenwerkeritis ’ in de zorg tegen te gaan.

Samen kunnen we deze transformatie bewerkstelligen en een zorgtoekomst creëren waarin samenwerking en integratie daadwerkelijk tot hun recht komen.

Neem contact op met Essenburgh voor meer informatie en ontdek hoe wij jou kunnen helpen

• Wat moet je weten over zorgnetwerken?
• De toegevoegde waarde van integrale zorg
• Regenboogmodel voor integrale zorg
• Triple Aim Model en patiëntveiligheid
• Netwerkleiderschap – 6 barrières om te beslechten